استان ایلام یکی از استان‌های کشور ایران است که در باختر این کشور و در ناحیه‌ای کوهستانی و نیمه گرم قرار گرفته‌است. این استان از استان‌های کمابیش جنگلی ایران است. شمال استان دارای اقلیم کوهستانی است اما در جنوب این استان دشت‌های وسیع وجود دارد. مرکز این استان شهر ایلام است. استان ایلام از غرب با کشور عراق، از جنوب با استان خوزستان، از شرق با استان لرستان و از شمال با استان کرمانشاه همسایه است.استان ایلام یک استان استراتژیک که دارای بیشترین ذخایر نفت و گاز کشوربه همراه استان خوزستان و طولانی‌ترین مرز بین‌المللی با کشور عراق است.

تاریخچه

سرزمین ایلام بخشی از کشور عیلام باستان بوده که در 640 سال پیش از میلاد به دست آشور بانی پال تصرف شد. عیلام در کتیبه‌های بابلی «آلامتو» یا «آلام» نوشته شده که به معنای کوهستان یا «کشور طلوع خورشید» است. یکی از مهم‌ترین بخش‌های امپراتوری ایلام در استان ایلام کنونی قرار داشته است.

از آنجا که ایلام، بین خوزستان، بین‌النهرین، لرستان و کرمانشاه قرار دارد، لذا در دوره اشکانیان، جزو ماد بزرگ بوده که به تصرف ارشک درآمد. خرابه‌های شهر باستانی «سیروان» در شهرستان سیروان در شمال استان ایلام، وجود دارد که به عقیده برخی از آثار و شهرهای دوره اشکانی محسوب می‌شود.

در دوره ساسانیان، استان ایلام جزء سرزمین «پهله» یا «پهلو»، یعنی استان بزرگی بود که بعدها توسط اعراب جبال نامیده شد. پهله سرزمینی بود که شامل اصفهان، ری، همدان، کرمانشاهان، دینور، ماسبذان یا ماسبتان (شمال و شمال غرب استان ایلام امروزی شامل ایلام، مهران، ملکشاهی، ایوان، سیروان و چرداول)، مهرجانقذق (مهرگان کده در قسمت‌های جنوب شرقی و شرق استان ایلام شامل دره‌شهر و سیمره و نواحی اطراف آن)، نهاوند، کوفه، قم، قزوین، کومش و آذربایجان بوده است. ایلام را سرزمین قلعه‌های ایران می‌توان نامید.

تقسیمات کشوری

استان ایلام دارای ده شهرستان به این شرح است: آبدانان، ایلام، ایوان، بدره، دره شهر، دهلران، چرداول، ملکشاهی و مهران و سیروان از سال 1316 ه‍.ش در تقسیمات کشوری، ایلام بخشی از استان پنجم یعنی کرمانشاهان گردید. در سال 1343 ه‍.ش محدوده کنونی استان ایلام به عنوان فرمانداری کل شامل شهرستان‌های ایلام، دره‌شهر، دهلران و مهران بخشی از استان کرمانشاه به تصویب هیئت وزیران رسید. طی این مصوبه، بخش‌هایی از لرستان و خوزستان به ایلام ملحق شدند. این ملحقات شامل دره‌شهر، آبدانان و دهلران از لرستان و موسیان از خوزستان می‌شد. در فروردین 1353 ه‍.ش پس از تصویب هیئت وزیران فرمانداری کل ایلام و پشتکوه شامل فرمانداری‌های ایلام، دره شهر، مهران و دهلران به استان ایلام تبدیل شد. در سال‌های بعد به ترتیب فرمانداری‌های شیروان و چرداول، آبدانان، ایوان، ملکشاهی و سیروان در پیکره سرزمینی استان ایلام ایجاد شدند. نقاط شهری استان ایلام عبارت‌اند از: آبدانان، آسمان‌آباد، ارکواز، ایلام، ایوان، بدره، پهله، توحید، چوار، دره‌شهر، دهلران، زرنه، سرابله، صالح آباد، لومار، مورموری، موسیان، مهران و میمه. مهر و ماژین و شباب بلاوه تره در مهر ماه سال 1391 ه‍.ش شیروان و چرداول، در، تقسیمات کشوری در ایران به دو شهرستان، شیروان و چرداول، به مرکزیت سرابله، و سیروان به مرکزیت لومار، تقسیم شد و همچنین در تیر ماه سال 1392 با مصوبه هیئت دولت شیروان چرداول رسماً، به نام چرداول تغییر نام یافت وبخش بدره از شهرستان دره شهر جدا گردید و به شهرستان بدره ارتقاء یافت.

جغرافیا

استان ایلام با وسعت 20٬150 کیلومتر مربع و 1٫2 درصد مساحت، بیست و دومین استان ایران از نظر وسعت محسوب می‌شود این استان یکی از استان‌های نیمه مرطوب کوهستانی ایران می‌باشد که وسعت و عظمت ارتفاعات آن هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند و هر کدام از این کوه‌ها، جاذبه‌ها و زیبایی‌های خاص طبیعی خود را به همراه دارد و منطقهٔ ایلام به غیر از نواحی جنوب غربی آن، مشتمل بر کوهستان‌های بسیار رفیع و در هم تنیده‌ای است که از چین خوردگی‌های متعدد و موازی تشکیل شده‌است. وسعت این کوهستان‌ها در شرق و شمال شرق ایلام چنان بزرگ است که مجالی به ایجاد دشت‌های میان کوهی نداده‌است. این رشته کوه‌ها عموماً از شمال غربی به سوی جنوب شرقی امتداد یافته‌اند.

جمعیت

بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت استان ایلام در سال 1395 برابر با 580158 نفر بوده‌است که از این میان 295199 نفر مرد و 284959 زن بوده‌اند. این استان 159310 خانوار دارد. جمعیت شهرنشین این استان 395263 نفر است که 68/13 درصد استان را دربر می‌گیرد.

زبان

نوشتار‌های اصلی: زبان کردی، زبان لری و زبان لکی

زبان رایج ساکنین استان ایلام کردی است که طوایف و ایلات مختلف در تمامی شهرستان‌های استان با اندک تفاوتی در ادای الفاظ و کلمات بدان تکلم می‌کنند. زبان‌های کردی، لری و لکی و عربی در استان ایلام رایج است. کسانی که به زبان کردی سخن می‌گویند در شهرستان‌های ایوان (کردی کلهری)، ایلام، ملکشاهی، مهران، سیروان، چرداول، بدره و بخشی در آبدانان و دهلران زندگی می‌کنند. کسانی که در استان ایلام با زبان لری صحبت می‌کنند در بخش‌هایی از شهرستان‌های دهلران، آبدانان و دره شهر سکونت دارند. لک زبانها در بخش‌هایی از شهرستان‌های شیروان چرداول و شهرستان دره‌شهر زندگی می‌کنند. در شهرستان دهلران و بخصوص در بخش موسیان، عده‌ای به زبان عربی صحبت می‌کنند که گروه اقلیت زبانی استان را تشکیل می‌دهند. واژه فیلی در بین مردم ایلام معروفیت بسیار ندارد. این را کردهای ساکن عراق به مناسبت سلطه والیان لرستان موسوم به فیلی بر ایلام، رواج داده‌اند و آن از مقوله مجاز خاص و عام است (سارایی) علیرضا اسدی در کتاب خود چنین می‌آورد: «از مقایسهٔ واژگان ایرانی میانه (پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی) با واژگان کردی به این نتیجه می‌توان رسید که بسیاری از واژگان پهلوی اشکانی و ساسانی با این واژگان کردی هم ریشه‌اند. این هم آوایی در بسیاری از افعال، مفاهیم سیاسی، دینی، اجتماعی، مشاغل، اسامی خاص، اسامی عام و حتی اصطلاحات عامیانه دیده می‌شود».گویش کردی ایلامی دارای لهجه‌های گوناگونی است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

ملکشاهی:در شهرستان‌های ملکشاهی، ایلام و مهران

کلهری: ایوان

خزلی:در بخش‌های از شهرستان‌های سیروان و چرداول

خزروند: محل سکونت از چها راه ایلام کارزان به پایین تا آخرین روستا یعنی سفید خانی…

مرشدوند: سه روستای (سراب کارزان-قنات آباد -چشمه پهن

ریزوندی: واقع در دهستان ریزوند از موشکان تا زیرتنگ بیجنوند

آبدانانی: در شهرستان‌های آبدانان، دهلران و دره شهر

ایلامی: در شهرستان‌های ایلام، مهران، شیروان چرداول بدره‌ای: در شهرستان بدره

اقتصاد ایلام

ایلام نفت‌خیز و دارای منابع گاز بسیاری نیز هست به طوری که پانزده درصد منابع گازی کل کشور در این استان قرار دارد و پالایشگاه گاز هم دارد. در سال 1387 خورشیدی هفت شهرک صنعتی در استان ایلام فعال بود که بیش از 450 واحد تولیدی و صنعتی مختلف در این شهرک‌ها فعال و دایر است.

واحد پتروشیمی تازه‌ای هم در استان ایلام در دست ساخت است. کارخانهٔ سیمان ایلام هم باکیفیت‌ترین سیمان ایران را تولید می‌کند و بزرگراهی که تهران را به کرمانشاه می‌پیوندد و بزرگ‌راه کربلا نام گرفته بعد از استان کرمانشاه از طریق شهر حمیل استان کرمانشاه و شهرستان شیروان چرداول استان ایلام به شهر ایلام و از طریق مهران به کشور عراق وصل می‌شود.این استان 11 درصد منابع گاز ایران را دارد و روزانه 154 هزار بشکه نفت خام از چاه‌های نفتی دهلران و جنوب آبدانان استخراج و با لوله به پالایشگاه‌ها در جنوب ایران منتقل می‌شود. در سال 1387 خورشیدی تعداد 55 هزار کارگر در این استان در سه هزار واحد تولیدی، صنعتی، خدماتی و کشاورزی مشغول فعالیت بودند. بر اساس آمار اعلام شده در همین سال نرخ بیکاری در استان ایلام 12درصد بود.مراتع استان ایلام یک میلیون و 164 هزار هکتار است که نیمی از مراتع استان از نظر پوشش گیاهی فقیر و نیم دیگر متوسط و غنی هستند.